Gerçeklik algımızı korumaya çalışmak, tahmin edersiniz ki günümüz dünyasında belki de kişisel olarak verdiğimiz mücadelelerin en büyüğü. 2022 yılında Merriam-Webster Sözlüğü’nün yılın kelimesini “gaslighting” olarak seçmesi de boşuna değil. Eminiz ki birçoğunuz bu terime çoktan aşinadır ama hatırlatmakta fayda var. Gaslighting, kişinin gerçeklikten şüphe etmesini ve ne hissettiğini, ne yaptığını ve neye inandığını sorgulamasını sağlamak için kullanılan taktik ve hilelerin bütünü diyebiliriz. Günlük hayatta ailemizde, arkadaş çevremizde, özel ilişkilerimizde ve hatta doktor-hasta ilişkilerinde dahi neredeyse her gün maruz kaldığımız bu olgu, içinde bulunduğumuz hakikat sonrası çağ ile de doğrudan ilintili. Adı üstünde “hakikat sonrası”, yani gerçeklik ötesi. Peki, bu ne demek? Yalanların gerçekmiş gibi sunulması. Bu durum; biz neye inanacağız, neyi savunacağız, akıl sağlığımızı nasıl koruyacağız gibi onlarca soruyu da beraberinde getiriyor. Anksiyete, paranoya, depresyon gibi psikolojik rahatsızlıkların her geçen gün artması boşuna değil anlayacağınız. Gelin bireyselden genele ya da başka bir deyişle, gaslighting’ten toplumun algısını yönetme konusundaki en etkili araçlardan biri olan medyaya geniş bir perspektiften bu olguyu ele alalım.

Gaslighting günümüzün popüler terimleri arasında yer alıyor, ancak kökeni neredeyse bir asır önceye dayanıyor. İngiliz oyun yazarı Patrick Hamilton’ın 1938 yapımı “Gas Light” adlı psikolojik gerilim türündeki oyunu, bu kavramın isim annesi diyebiliriz. Oyunun baş karakteri Jack Manningham, her gece evlerini aydınlatan gaz lambasının ışığını biraz daha kısar ve bunu eşi Bella’ya söylemez. Bella ışığın kısıldığını söylese de, Jack bunu inkâr eder ve odanın her zamanki gibi aydınlandığını savunur. Böylece Bella kendi algılarından şüphe etmeye başlar ve akıl sağlığını yavaş yavaş yitirir. Bu örnek eminim ki bir çoğunuza tanıdık gelmiştir. Çünkü bunun farklı varyasyonlarına günlük hayatımızda sıklıkla maruz kalıyoruz.